Çağımızın vebası olarak nitelenen tükenmiş sendromu yaşama ümidini ve istediğini tarumar eden bir psikolojik sorundur. Bir nevi depresif ruh hali olarak da görülebilen tükenmiş sendromunun kronik strese sebebiyet vermesi nedeniyle, hem ruhsal hem de fiziksel birtakım rahatsızlıklara gebe olduğunu da not edelim. “Kaldırır mı dünya bunca telaşı” kabilinden cümleleri kuran insanlar, eğer edebiyatla ilgili değillerse tükenmişlik sendromu içerisinde çırpınan kişiler olabilir.
Bilindiği üzere modern hayatın önümüze koyduğu hedefler arasında mükemmel olma ve bunu çok hızlı bir şekilde gerçekleştirme çabası var. Hız, haz ve ayartı üçgeni içerisine hapsedilen bir yaşam stilinin sonucunda ortaya çıkan bitkinlik, tatminsizlik ve sürdürülmesi zor hayat şartları, kişiyi tükenmişlik ve çaresizlik içerisine itekleyebilir.
Tükenmişlik Bir Telaşın Sonucu Mudur?
Güdenlik hayatın üzerimize yüklediği sorumluluklar var. Bunları yerine getiren insan tatmin olmak ve takdir edilmek ister. En azından iş hayatındaki yetkileri zamanında yerine getirmiş olmanın bir ödülünün olması gerekir. Ancak hayat, bu kadar da renkli ve güzel değildir. Vazifesini yapan birisinin takdir görmesi ender iken, görevini yapmayan birinin cezalandırılması çok daha genel toplumsal bir işleyiş ve kuraldır. Dolayısıyla insan, içgüdüsel olarak ihtiyacı olan sevme, sevilme, takdir edilme ve var olma gibi duygularını besleyemediği zaman bir boşluğa ve karamsarlığa sahip olur. Gündelik hayatın sıradan sorumluluk ve yükleri bile zül görülür ve bir yemek faaliyeti bile aşırı stres yaratıcı yük gibi görülebilir.
Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Tüm dünyada yaygınlık kazanan tükenmişlik sendromunun gelişmiş ülkelerde çok daha sık görülmesi; ama buna rağmen Afrika gibi ülkelerde hiç rastlanmaması ilginç bir durumdur. İnsanı tüketenin para, şehir, hız, haz ve modern hayat olduğunun en büyük delillerinden biri gibi görünen bu manzaranın sadelik, şükür ve kanaatin insan ruhu üzerindeki olumlu etkilerini bir kez daha hatırlatması bakımından önemlidir. Bu girişi yaptıktan sonra tükenmişlikle ilgili belirtilerin neler olduğunu yazalım…
Fiziksel belirtileri:
- Uyku düzeni bozulur. Uyku sürekli bölünebilir. Bunun sonucunda da diğer bir güne yorgun ve bitkin kalkılır. Bu durumun da gündelik yaşam enerjisinin çabuk tükenmesiyle önemli bir ilişkisi vardır.
- Baş ağrıları da belirtiler arasında bulunur. Aşırı stresten kaynaklanan baş ağrısı, kalp çarpıntılarıyla beraber olabilir. Aynı şekilde de sindirimde zorluk, iştahta kesilme medyana gelir. Bazı kişilerde tersi bir durum ortaya çıkar ve aşırı yeme hissi oluşabilir.
Duygusal belirtileri:
- Sendromun en belirgin duygusal tezahürü özgüven problemi olarak ortaya çıkar. Aşırı içe çekilme, başarısızlık hissinin güçlenmesi ve alınması gerekecek kararların ertelenmesi söz konusu olabilir.
- Aşırı sinirlilik hali ve gerginlik de görünen duygusal belirtilerdir. İletişimde agresiflik ve sosyal hayattan kaçma, yalnızlaşma ve özsaygıyı kaybetme durumları ortaya çıkar.
- En önemli belirtiler arasında da her şeye karşı tepkili olma yer alır. Hayatın olağan akışı içerisinde ortaya çıkan ufak sorunlar bile dramatize edilebilir.
- Güçsüzlük hissi de duygusal belirtilerden biridir. Harici sebeplerden dolayı başarının yakalanamadığına inanma iştiyakı yükselir. Bu da, insanlara olan güvenin kaybedilmesine neden olur.
İnsanı Tükenmişliğe Sevk Eden Ortamlar
Bizim kadim bir medeniyetimiz var. İnsanı yaşat ki, devlet yaşasın medeniyetimizin temel prensiplerinden biri olarak pek çoğumuzun bildiği bir cümledir. Ancak ne yazık ki şu veciz söze dair bir tez veya bir çalışma söz konusu değildir. Halbuki insana değer vermenin aile ve devletin ebet müddet olacağını özetleyici sözün tükenmiş sendromu için bile bir çözüm barındırdığını söylemeliyiz. Medeniyetimizde vefa, insanı var etmek ve var olmaktır. Birine selam vermenin karşılığı var etmek; ve var eden mevkiine ulaşıldığı için de var olmaktır. Ancak kendisini toplumdan soyutlayan ve sosyal hayattan çeken, ne vefa gösterir ne de vefanın sonucu olan var olma ve var etme duygusunu tüm içtenliği ile yaşayabilir.
İşte bu durumun eksikliğinin yaşandığı birinci mevki ailedir. Ailede hor görülerek büyüyen, yaptığı tüm yanlışları yüzüne vurulan, takdir edilmeyen, aşırı baskıcı ailede yaşamak zorunda kalan kişilerde tükenmişlik sendromu çok daha fazla bir şekilde yaşanır. Ailede sevgiye muhtaç kalan kişiler hayatları boyunca sevgiyi arkadaş veya iş ortamı gibi yerlerde aramaya başlar. Ana ocağında bulunamayanın başka bir yerde bulunma imkanı da pek az olduğundan ileriye dönük tükenmişlik hissinin yaşanması büyük bir ihtimaldir.
İş Ortamındaki Tükenmişlik Sendromu
Tükenmişlik sendromunun yaşanmasının en temel nedenlerinden biri de iş hayatındaki zorluklar. Modern düzen ve sistem içerisinde sıkışıp kalan insanın sabah dokuz akşam beş arası çalışmaya zorlanması ve kendisine ayıracak bir vakit bulmadaki sıkıntısı içten içe enerjisini ve ruhunu tüketir. Bu tükenme karşısında depresif ruh hali başlar. Ancak buraya bir not düşelim. Depresyon ile tükenmişlik sendromu aynı şeyler değildir. Hemen hemen belirtileri aynı olsa da, depresyon çok daha kapsamlı bir psikolojik rahatsızlık türüdür. Tükenmişlik ise, daha lokal ve yereldir. Mesela, aile hayatındaki işletişten dolayı ortaya çıkabilir. Ya da, iş hayatındaki zorluklardan dolayı…
İşinden dolayı tükenen insanlarda “işe gitmeme” veya “işleri ağırdan alma” hisseleri oldukça yoğundur. İşyerinde anlaşılmadığını düşünen, kendisine fazla ilgi gösterilmediğini hisseden kişilerde tükenmişlik sendromu ister istemez ortaya çıkabilir. Bir personele aşırı yüklenilmesi ve vazifelerinin artırılması da tükenişlik sendromuna neden olur. Özellikle evli ve çocuk sahibi kadınların hem ev hem de iş yükleri nedeniyle yaşadıkları aşırı stresten dolayı tükenmişlik yaşamaları çok sık rastlanılan durumlar arasında.
İşyerindeki Tükenmişlikten Kurtulmak Mümkün Mü?
Uzmanlara göre tükenmişlik hissini yenmenin yolu mental olarak işlerden arınmak. Bu da, kişinin sevebileceği bir hobi edinmesi anlamına geliyor. hayatını ev iş arasındaki rutine bağlayan kişilerin kendilerine zaman ayırma konusundaki adaletsizlikleri nedeniyle işyerinde tükenmişlik sendromu risklerinin arttıkları ifade ediliyor. Hobilerle rutinleşen hayata yeni değerlerin kazandırılması ise, kişinin hem kendine zaman ayırmasına hem de işyeri baskısından arınmasına zemin hazırlıyor. Yine işlerin planlı ve programlı bir şekilde yerine getirilmesi de kafa dağınıklığını ortadan kaldırdığı için iş yükü stresini de azaltıyor. İş arkadaşları ile kurulan iletişimi geliştirmek, elektronik ikaz ve uyarıcıları en aza indirerek daha sade bir hayat yaşamak, hayır diyebilmeyi öğrenmek de kişinin fiziksel ve ruhsal yönünün kuvvetlenmesini sağlıyor.
Dört duvar arasına sıkışan, bilgisayarla yaşayan, e-postalar ile boğuşan beyaz yakalıların dünyası.
